اثر توأم شوری و کم آبیاری بر عملکرد و راندمان آب مصرفی کلزا (brassica napus l.) در شرایط گلخانه ای

کمبود آب و شوری خاک در مناطق خشک دو عامل مهم محدودکننده تولیدات کشاورزی هستند که استان یزد با توجه به موقعیت کویری آن با این مسئله به طور جدی روبرو است. با توجه به سهم عظیم مصرف آب در بخش کشاورزی ایران و پائین بودن راندمان آبیاری، انتخاب و به¬کارگیری هر راهکار در بهینه¬سازی مصرف آب شایان توجه است. در سال¬های اخیر یکی از راهکارها برای به عمل آوردن محصولات با درآمد و سود حداکثر تحت شرایط کمبود آب، کم¬آبیاری است. prd (خشک کردن ناحیه¬ای محیط ریشه) یک تکنیک جدید کم¬آبیاری است که راندمان کاربرد آب را بدون کاهش مشخصی در عملکرد گیاه، بهبود می¬بخشد. گیاه کلزا به سبب دارا بودن میزان روغن زیاد (40 تا 45 درصد روغن خالص در دانه) و تحمل در برابر شوری خاک و شرایط اقلیمی مناطق مختلف کشور، توانایی بالقوه بالایی برای تأمین قسمت عمده روغن مورد نیاز کشور را داراست. این مطالعه در سال 1385 و تحت شرایط گلخانه¬ای روی کلزای پاییزه (رقم زرفام) در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان یزد انجام شد. آزمایش فاکتوریل در قالب بلوک¬های کامل تصادفی با سه تکرار که شامل دو فاکتور شوری و آب آبیاری است، اعمال گردید. فاکتور شوری شامل چهار سطح 3 تا 4s1 = ، 6 تا 7s2 = ، 9 تا 10 s3 =و 12 تا 13s4 = دسی¬زیمنس بر متر و فاکتور آب آبیاری شامل سه سطح شامل30w1= ، 50 w2= و 80 w3= درصد تخلیه مجاز بود که در یک خاک با بافت متوسط تا سبک (لوم شنی) انجام گرفت. آزمایش prd در پنج تیمار (t1: آبیاری هر دو طرف گیاه داخل گلدان در طول فصل رشد، :t2 آبیاری طرف راست و چپ گلدان به طور متناوب، :t3 آبیاری فقط طرف راست گلدان، :t4 آبیاری فقط سمت راست بدون تیغه در وسط گلدان و :t5 آبیاری طرف راست و چپ گلدان به طور متناوب بدون تیغه در وسط گلدان) با آب آبیاری با شوری 56/6 دسی¬زیمنس بر متر و میزان آبیاری معادل 50 درصد تخلیه مجاز در سه تکرار و در گلدان¬هایی که وسط آنها با تیغه بسیار نازک به دو قسمت تقسیم شده بود، انجام گردید. نتایج نشان داد که در اثر اعمال توأم شوری و کم¬آبیاری بر کلزا، با افزایش شوری تا تیمار s3 (شوری 9-10 دسی¬زیمنس بر متر) درصد ماده خشک 64/14% افزایش معنی¬دار و با افزایش شوری در تیمار s4 (شوری 13-12 دسی¬زیمنس بر متر) درصد ماده خشک گیاه 95/10% کاهش یافت. نتایج آزمایش prd نشان داد که عملکرد دانه از 11/18 گرم در بوته در تیمار شاهد به 38/16 گرم در بوته در تیمار t2 رسید ولی این کاهش از لحاظ آماری معنی¬دار نبود. راندمان کاربرد آب در تیمار شاهد 376/0 و در تیمار t2 برابر 673/0 کیلوگرم بر متر مکعب به دست آمد که اختلاف آنها در سطح 1% معنی¬دار بود. prd اثر معنی¬داری بر طول خورجین نداشت. با کاهش میزان آب به میزان 50 درصد، تعداد خورجین از 7/69 به 53 (9/23%) کاهش یافت. به طور کلی prd تعداد بوته را 6/9%، ارتفاع بوته را 94/31%، فاصله اولین خورجین از سطح خاک را 14/13%، وزن هزار دانه را 12/15% و درصد ماده خشک را 8/0% افزایش داده است. ولی تعداد شاخه فرعی 03/18%، تعداد دانه در خورجین 48/1%، و شاخص برداشت 09/0% کاهش یافت. تحت prd، غلظت عناصر فسفر، پتاسیم، منیزیم، سدیم، کلر، مس، روی و آهن افزایش یافت ولی غلظت منگنز و کلسیم در کلزا کاهش یافت.